Taş nedir?
Taş; safra kesesi, mesane ve böbreklerde oluşabilen sert, katı bir kütledir. Bu tip taşların oluşma nedenleri farklıdır ve farklı biçimlerde tedavi edilir. Böbreklerde gelişen taşlar orada kalabileceği gibi üretere de hareket edebilir (Şekil 1). Böbrek taşları idrarınızdaki mineral veya asit tuzlarının kristalize olmasıyla oluşur. Çoğu taş, idrarınız vasıtasıyla vücudunuzdan atılır. Ancak, taşların vücut içinde üriner sisteminizde kaldığı bazı durumlarda taşın çıkarılması için tedaviye ihtiyacınız olabilir.
Böbrek taşları hakkında gerçekler
- Taşlar sık görülür: toplumda her 10 kişiden biri yaşamının bir döneminde taş oluşumuyla karşılaşır.
- Yaşamınız süresince taş oluşturma riskiniz %5-10'dur.
- Erkekler kadınlardan 3 kat daha sık taş oluşturur. Bu fark muhtemelen yaşam tarzındaki ve beslenmedeki değişikliklerle azalmaktadır.
- Yaşınız 30 ile 50 arasındaysa taş oluşma riskiniz daha yüksektir.
- Taş hastaları yaşamları boyunca genelde bir defadan fazla taş oluşturur.
Böbrek taşlarına ne sebep olur?
Kadın veya erkek olsun herkeste yaşamı boyunca taş oluşabilir. Vücudunuzun idrar üretme biçiminde bir dengesizlik olması halinde taş oluşabilir. Bu da içtiğiniz sıvı miktarıyla ve taş oluşumu tetikleyen maddelerin idrarınızda bulunup bulunmamasıyla bağlantılı olabilir.
Belirtiler
İnsanlar genellikle böbrek ve üreter taşını ağrı ile ilişkilendirir. Ancak belirtiler, taşın boyu, şekli ve idrar yollarındaki yeri gibi özelliklerine bağlı olarak değişkenlik göstererek tamamen ağrısız ile şiddetli düzeyde ağrılı arasında değişkenlik gösterebilir.
Şiddetli ağrı (renal kolik)
Eğer taş, üreterlerden normal idrar akışını engelliyorsa renal kolik olarak bilinen şiddetli ağrıyı çekersiniz. Bel ve böğür (vücudunuzun her iki yanında kaburgaların alt kısmından kalçaya kadar uzanan bölge) bölgenizde hissedilen keskin bir ağrıdır. Ağrıyı kasık veya uyluk bölgenizde de hissedebilirsiniz. Erkekler, yumurtalıklarında da ağrı hissedebilir (Şekil 2). Renal koliğe eşlik eden diğer belirtiler:
- Bulantı
- Kusma
- İdrarda kan (idrarın pembe renkte görünmesi)
- İdrar yaparken ağrı hissetme
- Ateş Renal kolik acil bir durumdur ve ağrının dindirilmesi için aile hekiminize veya en yakın hastaneye başvurmalısınız.
Dinmeyen ağrı veya hiçbir belirti olmaması
Taşlar, böğür bölgenizde tekrarlayan, dinmez bir ağrıya da sebep olabilir. Bu tür ağrı başka hastalıkların da belirtisi olabilir, dolayısıyla böbrek veya üreter taşınızın olup olmadığının tespiti için bir takım tıbbi testler yaptırmanız gerekecektir. Bazı taşlar hiçbir rahatsızlığa sebep olmaz. Bunlar asemptomatik olarak adlandırılır ve genellikle küçüktür. Belirtisiz taşlar genellikle diğer hastalıklar için yapılan röntgen filmi veya benzeri görüntüleme işlemleri sırasında tesadüfen tespit edilir.
Tanı
Görülen belirtilere neyin yol açtığını anlamak için bir dizi test yapılır. Buna tanı konma araştırmaları denir. Öncelikle doktor veya hemşire tıbbi geçmişinizi öğrenir ve muayenenizi yapar. Daha sonra vücudunuzun görüntülerini alır ve gerekirse diğer testleri yapar.
Görüntüleme teknikleri
Taşınızın yerini saptamak için doktorunuzun iç organlarınızı görüntülemesi gerekir. Bunun için de görüntü oluştururken yüksek frekanslı ses kullanan ultrasonografi (ultrason olarak da bilinir) yaptırmanız gerekir. Ultrasonografiye ek olarak idrar yollarının röntgen filmine de ihtiyacınız olabilir. Sık kullanılan başka bir tanı yöntemi de bilgisayarlı tomografi (BT) taramasıdır. Bu BT incelemesiyle taşınızın boyu, şekli ve kalınlığı açıkça görülebilir.
Taş analizi ve diğer testler
Renal kolik durumunda, enfeksiyon veya böbrek yetmezliğinizin olup olmadığının anlaşılması için idrar ve kan testleri yapılır. Eğer taşınızın idrar ile atılması bekleniyorsa, doktorunuz taşınızın toplanması için idrarınızın filtre edilmesini önerebilir. Taşınızın hangi tipte olduğunu anlayabilmek için doktorunuzun taş analizi yaptırması gerekebilir. Bu bilgiler önemlidir çünkü uygulanacak tedavi ve alınacak önlem konusunda en uygun seçimi yapmanıza yardımcı olacaktır.
Tedavi
Bütün taşlar tedavi gerektirmez. Taşınızın rahatsızlığa yol açması ve doğal yollarla idrarla atılamaması halinde tedaviye ihtiyacınız olabilir. Önceden mevcut tıbbi şartlarınız varsa doktorunuz, tedavi yapılmasını da önerebilir. Herhangi bir rahatsızlığa sebep olmayan bir böbrek veya üreter taşınız varsa genellikle tedavi görülmez. Doktorunuz, durumunuzun kötüye gitmediğinden emin olmak için size düzenli kontrollerinize dair bir program verecektir. Taşınızın idrarla atılması muhtemelse doktorunuz, bu süreyi kolaylaştıracak ilaçları reçete edebilir. Buna konservatif tedavi denir.
Konservatif taş tedavisi
Çoğu böbrek veya üreter taşı idrar ile vücudunuzdan atılır. Ancak taşın boyutuna ve bulunduğu yere göre atılması zaman alabilir. Taş hareket ettiğinde renal kolik sorunuyla karşılaşabilirsiniz. Aklınızda kalsın:
- Taş, mesaneye ne kadar yakınsa taşın atılma ihtimali de o kadar fazladır
- Taş ne kadar büyükse taşın atılma şansı da o kadar azdır
Taş Dökmeye Yardımcı Tedaviler (Medikal Ekspulsif Terapi)
Doktorunuz, taşınızı daha hızlı atmanıza yardımcı olacak ve hareket ettiği zaman ağrınızı azaltacak (alfa-blokerler ve nifedipin olarak isimlendirilen) ilaçları reçete edebilir. Buna Medikal Ekspulsif Tedavi (MET) adı verilir ve en çok üreter taşlarında etkilidir. MET sırasında - doktorunuzun önereceği sıklıkta - düzenli doktor kontrolünde tutulmanız gerekir. Doktorunuzun taşın hareket edip etmediğini ve böbreğinizin iyi çalışıp çalışmadığını kontrol etmesi gerekir.
Aktif taş tedavisi
Böbrek veya üreter taşları, belirtilere yol açmaları halinde tedavi edilmelidir. Taşları çıkarmanın 3 yaygın yolu vardır: vücut dışından gönderilen şok dalgaları ile taş kırılması (ESWL), üreteroskopi (URS) ve perkütan nefrolitotomi (PNL). Hangi aktif tedavi yönteminin sizin için en iyisi olduğu birçok faktöre bağlıdır. En önemli faktör, taşın sebep olduğu belirtilerdir. Doktorunuz, taşınızın böbrekte veya üreterde bulunmasına dayalı olarak farklı tedavi seçenekleri önerebilir.
Vücut Dışından Gönderilen Şok dalgaları ile taş kırılması (ESWL)
ESWL, vücut dışından taşları kıran bir makine ile yapılır. Taşın kırılması için, odaklanmış şok dalgaları (kısa sinyalli yüksek enerjili ses dalgaları) ciltten taşa doğru aktarılır. Taş, şok dalgalarının enerjisini emer ve böylece küçük parçalara ayrılarak parçalanır. Daha sonra taş parçacıkları işlemi takip eden günler veya haftalar içinde idrarla atılır (Şekil 3).
Üreteroskopi (URS)
URS, küçük çaplı bir endoskopik alet ile yapılan bir operasyon türüdür. URS yaygın uygulanan bir ameliyattır ve başarı düzeyi yüksek, komplikasyon riski ise düşüktür. URS, genel veya lokal anestezi altında yapılır.
Anestezi altında vücudunuza hiçbir kesi yapılmadan endoskop ile penis içindeki kanaldan (üretra) mesaneye girilir. Taşa ulaşıldıktan sonra gerek görülürse çeşitli enerji kaynakları (LAZER, pnömotik litotripsi gibi) kullanılarak taş kırılır ve özel forsepsler veya basket kataterler kullanılarak dışarı çekilir (Şekil 4).
Perkütan nefrolitotomi (PNL)
PNL, büyük taşların böbreğinizden doğrudan çıkarıldığı bir cerrahidir işlemdir. Avantajı, tek seansta yapılan bir operasyonla çok büyük taşların bile çıkarılabilmesidir (Şekil 5a ve b). PNL genel anestezi altında gerçekleştirilir.
Tekrar taş oluşumunun önlenmesi
Böbreğinde veya üreterinde taş bulunan bazı hastalar gelecekte daha fazla taş oluşturabilir. Taşınız düştükten veya tedavi ile çıkarıldıktan sonra, doktorunuz tekrar taş oluşma riskinin yüksek olup olmadığını tespit edecektir. Bunun için taşınızın analiz edilmesi gerekecektir. Ayrıca tedavi öncesi yapılan kan ve idrar testlerinizin sonuçları da doktorunuz tarafından değerlendirilecektir. Tekrar taş oluşma riskiniz düşükse, başka bir taş oluşumu riskini azaltmak için genel yaşam değişiklikleri yeterli olacaktır. Aşağıda yetişkinler için birtakım öneriler bulunmaktadır
Daha fazla sıvı tüketin
- Her gün 2.5 ile 3 litre arası sıvı tüketiniz
- Sıvı alımınızı gün içine dengeli dağıtınız
- Su veya süt gibi nötr pH'lı içecekleri tercih ediniz
- İdrar miktarınızı gözetim altında tutunuz. Günlük 2-2.5 litre olmalıdır
- İdrarınızın rengini gözlemleyiniz. Zira açık renkte olmalıdır.
- Sıcak iklimde yaşıyorsanız veya yoğun fiziksel egzersiz yapıyorsanız daha fazla sıvı alınız. Sıvı kaybınızı dengelemeye yardımcı olacaktır.
Diyetinizi düzenleyin
Kişisel durumunuza göre doktorunuz diyetinizi uyarlama önerilerinde bulunabilir. Bunun öncelikle doktorunuzla görüşülmesi önemlidir.
- Dengeli ve çeşitlendirilmiş bir diyet uygulayınız.
- Bol miktarda sebze, lifli gıda ve meyve (özellikle turunçgiller) yiyiniz.
- Yumurta, mercimek, beyaz pirinç, soyulmuş elma, üzüm, karnabahar, kabak gibi düşük okzalat içeren gıdaları daha fazla yemeye çalışınız.
- Diyetinizin yeterli kalsiyum içerdiğinden emin olunuz (günde yaklaşık 1,000 milligram). Ancak kalsiyum destek ürünleri konusunda dikkatli olunuz ve doktor veya hemşirenizin tavsiyelerini alınız.
- Diyetinizdeki tuz miktarını azaltınız (günde 3-5gr'ı aşmamalıdır)
- Özellikle genç hayvan etinde bol olan hayvansal proteini çok fazla almayınız. Bunun yerine avokado, karnabahar ve bezelyede bulunan sebze proteini alınız.
- Sağlıklı vücut ağırlığınızı koruyunuz (Vücut Kütle Endeksiniz 18-25kg/m2 arasında olmalıdır).
Sağlıklı alışkanlıklar
Sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek her zaman için iyi bir fikirdir.
- Haftada 2 veya 3 kez egzersiz yapmaya çalışınız
- Stresten kaçınınız
Metabolik değerlendirme
Taş oluşturma riskiniz yüksekse doktorunuz metabolik değerlendirme yapacaktır. Bu değerlendirme, sizin ek hangi tedaviye ihtiyaç duyabileceğinizi belirleyen bir dizi kan ve idrar testini içermektedir. Test sonuçlarınıza bağlı olarak ilaç tedavisi alabilirsiniz. İlaç tedavisi genellikle hiçbir yan etki yapmaz veya çok az yan etkiye sebep olur. Ayrıca yaşam tarzı değişikliklerinizi dikkate almanıza yardımcı olur. Doktorunuz sizin kişisel durumunuzu ve tedavi seçeneklerini sizinle görüşecektir.
